Свой псеўданiм Iван Дамiнiкавiч Луцэвiч – пясняр беларускага слова – выбраў невыпадкова. Паэт хацеў падкрэслiць моцнае жаданне: жыццём i песняй служыць свайму народу, дапамагчы яму знайсцi жаданую папараць-кветку, кветку шчасця, як зазначаў яшчэ калісьці на пачатку XIX стагоддзя.
Малюся я небу, зямлi i прастору,
Магутнаму Богу – усясвету малюся,
Ва ўсякай прыгодзе, ва ўсякую пору
За родны народ Беларусi.
Янка Купала – непаўторны талент, у якiм увасабляецца сiла беларускага народа, прыгажосць яго духоўнага багацця, глыбокая гуманнасць, мудрая фiласофiя. Купалава творчасць – цудоўна-непаўторнае люстэрка, у якiм праўдзiва, ярка, хвалююча адбiлася шматграннасць жыцця i барацьбы беларускага народа за сваю гiсторыю, за чалавечыя правы. «Пiсаць аб народзе, па-народнаму i для народа» – такi дэвiз Купалы на ўсiх этапах яго творчасцi. Здаецца, i ведаеш творы паэта, а ўсё роўна кожны раз, калi разгортваеш яго кнiгу i пачынаеш чытаць, адкрываеш для сябе нешта новае.
Дарэчы, верш «Мая малітва» Янка Купала напісаў 5 ліпеня 1906 года, а радкі песняра актуальныя і зараз, таму што краіна чакае ад нас, беларусаў, сыноўняй любові і надзейнасці, упэўненасці і адказнасці за будучыню пакаленняў:
Я буду маліцца і сэрцам, і думамі,
Распетаю буду маліцца душой,
Каб чорныя долі з мяцеліцаў шумамі
Ужо больш не шалелі над роднай зямлёй.
Я буду маліцца да яснага сонейка,
Няшчасных зімой саграваць сірацін,
Прыветна па збожных гуляючы гонейках,
Часцей заглядаці да цёмных хацін.
Я буду маліцца да хмараў з грымотамі,
Што дзіка над намі гуляюць не раз,
Каб жаль над гаротнымі мелі бяднотамі,
Градоў, перуноў не ссылалі падчас.
Я буду маліцца да зорак і жаліцца,
Што гасяць сябе надта часта яны,
Бо чуў, як якая з неба з іх зваліцца,
З жыцця хтось сыходзе на вечныя сны.
Я буду маліцца да нівы ўсёй сілаю,
Каб лепшаю ўродай плаціла за труд,
Збагаціла сельскую хату пахілую,
Надзеі збытымі ўбачыў наш люд.
Я буду маліцца і сэрцам, і думамі,
Распетаю буду маліцца душой,
Каб чорныя долі з мяцеліцаў шумамі
Не вылі над роднай зямлёй, над табой.
Купалава Малітва загучала і як песня-гімн у 1994 г. на 25-годдзі ансамбля «Песняры» на «Славянскім базары ў Віцебску. Аўтар музыкі – Алег Малчан.
* * *
Імя Янкі Купалы праходзіць таксама праз творчасць мазырскіх паэтаў, для якіх, як і для Анатоля Малюка, яно стала свайго роду арыентырам для творчага пошуку, а таксама асабістага развіцця, што сцвярджае пра неўміручасць паэзіі песняра:
Сядзеў ля рэчкі я, бывала,
Глядзеў на плынь рачной вады.
Прыходзіў да мяне Купала –
Прарок «Жалейкі» малады…
Раз прачытаў: «Яго не стала…»
Не верце гэтаму! Заўжды
Прыходзіць да мяне Купала,
Жывы, бунтарскі, малады.
У час імклівы, хуткацечны
Ва ўсім відаць яго хада.
Купала будзе з намі вечна,
Як хлеб, як сонца, як вада!
* * *
Чырвонай ніткай імя песняра праходзіць і праз творчасць паэтэсы Галіны Дашкевіч, якой атрымалася ў свой час ажыццявіць вобразы купалаўскіх гераінь на тэатральнай сцэне Мазырскага тэатра.
Зоська
Ззяюць радасцю вочы,
Песня льецца ракою –
Зоська, Зосечка, Зося,
Што, дзяўчынка, з табою?
Лёгкi ветрык бярозкам,
Усхваляваўшыся, шчыра
Расказаў, што ix Зоська
Панiча палюбiла.
Да яго на спатканнi
Кожнай ночы ўцякае
I на самым свiтаннi
Дамоў прыбягае.
Захацеў лёгкi ветрык
Напiцца вадзiцы,
Перадаў тую вестку
Празрыстай крынiцы.
Зашумелi бярозкi,
Зажурчала крыніца:
«Зося, Зосечка, Зоська,
Што ты poбiш, сястрыца?
Ён панiч, ён багаты.
Ты ж – галота, дзяўчына,
Ён пацешыцца тpoxi,
А потым пакіне.
У багатага сэрца
У грудзях быццам камень,
Сцеражыся ад смерцi –
Не вадзiся з панамi».
Усмiхнулася Зоська,
Зазiрнула ў вадзiцу.
– Ой, сяброўкi-бярозкi,
Ой, сястрыца-крынiца,
Не кажыце нiчога
Благога – не трэба.
Толькі месячык знае
I зорачкi ў небе,
Як яго пакахала
Я сэрцам дзявочым,
Як яго я чакала
I днямi, i ўночы.
Ён мяне называе
Русалкай сваёю,
Ды калiсьцi, напэўна,
I буду я ёю,
Бо люблю гэта царства
Русалак-сястрычак,
Там яны нібы рыбкi,
Гуляюць у вадзіцы,
То на бераг выходзяць
I пecнi спяваюць,
Потым зноўку галоўкi
У вадзiцу хаваюць.
Ззяюць радасцю вочы,
Песня льецца ракою.
Зоська, Зосечка, Зося,
Што, дзяўчынка, з табою?
* * *
Маладосць мая прайшла на сцэне,
Акрылiла, узнесла да нябёс…
Без тэатра шэрым i няпэўным
Я пераканана – быў бы лёс.
Я была чароўнаю прынцэсай,
Хiтраю праныраю-лiсой,
А ў жыццi – дзяўчынаю з Палесся,
Сцiплаю Клiмовiча дачкой.
Я была Паўлiнкаю i Зоськай,
Песняю Купалы расцвiла,
Зашумела стройнаю бярозкай,
Васiльком Максiмавым ўзышла.
Многiм снiцца, што яны лятаюць,
Над зямлёй – бы птушкi зiхацяць,
Я ж на сцэне ў снах cвaix лунаю,
Мне ўжо ix нiколi не суняць.
* * *
Я iгpaлa Паўлiнку,
Як нiколi раней не iграла,
Мне здалося, што з залы
На мяне пазipae Купала.
Ён сядзеў задуменны,
Нечым вельмi падобны на тату,
Я касу заплятала
I Якiмку праводзiла з хаты,
I гасцей сустракала,
I аплаквала горкую долю,
I спявала, як птушка,
Над радзiмым гняздом на прыволлi.
Я iграла Паўлiнку,
Як нiколi раней не iграла,
Мне здалося, што з залы
На мяне пaзipae Купала.
Гэтым позiркам шчырым
І цяпер маё сэрца сагрэта,
Хоць даўно не Паўлiнка,
А хутчэй яе мaцi – Альжбета.
Песня Купалы
Купалава песня ў сэрца запала,
Купалава слова iмкнецца ў прасцяг.
Зямля бессмяротнасць падаравала
Свайму песняру. Ён заўжды ў гасцях.
У хаце сялянскай, у цэху, у школе
Сярод яснавокiх гарэзаў-дзяцей –
Ён там, дзе сяброўства, дзе бiтва за волю,
Дзе праца нястомна i дружна гудзе.
Задумныя, добрыя вочы паэта
Усмiхаюцца, быццам у душу глядзяць,
Купалава песня лунае над светам,
Яе нашым дзецям i ўнукам спяваць.
Яна – як жытнёвае спелае поле,
Яна – як палескiя сосны да хмар,
Жыве, разлiваецца свежа, прывольна,
Жыве Беларусi вялiкi пясняр.
Жыве наш Купала – узнёслы, свабодны,
Наперад народ беларускi вядзе,
Наперад з запаленай сэрцам паходняй
Iдзе ў агромнiстай грамадзе.
Падрыхтавала Наталля КАНОПЛІЧ.
